Với sự phát triển của nền công nghiệp điện ảnh của Mỹ, các kiến thức khoa học đã được chuyển thể thành rất nhiều bộ phim nổi tiếng như Jurassic Park, Star War, Wall-E, Astro Boy, Tomorrowland. Nhờ có những bộ phim cực hay như vậy, trẻ em của nhiều nước trên thế giới đã được truyền cảm hứng khám phá khoa học.
Để thành công trong việc chinh phục kiến thức khoa học, trẻ em không chỉ cần có thầy giỏi, sách hay, môi trường học tập trải nghiệm, mà còn có các chương trình nghe nhìn chất lượng cao, trong đó ngôn ngữ, vốn từ vựng đóng một vai trò hết sức quan trọng trong việc tư duy và diễn đạt ý tưởng. Tiếng Anh đã trở thành ngôn ngữ khoa học của thế giới hiện đại. Việc cho trẻ em làm quen và làm giàu vốn từ vựng chính là một cách giúp cho trẻ tiếp cận các kiến thức khoa học của thế giới được dễ dàng hơn.
Trong bài viết này, tôi xin giới thiệu những kênh truyền thông có các video có nội dung khoa học có tính giáo dục cao và giải trí lành mạnh dành cho trẻ em. Thông qua các video đó, trẻ em không chỉ học được ngôn ngữ tiếng Anh, mà còn học được các nội dung kiến thức khoa học, các cách lý giải các hiện tượng diễn ra trong tự nhiên, và gặp gỡ những nhà khoa học nổi tiếng.
Kênh PBS Kids:
Đây là kênh truyền hình hàng đầu của Mỹ dành riêng cho đối tượng là trẻ em. Kênh PBS Kids có rất nhiều nội dung phong phú, từ các phim hoạt hình cho đến các trò chơi thách thức với nhiều mức độ khác nhau. Trong kênh này có các mục dạy về khoa học cực kỳ thú vị cuốn hút hàng triệu trẻ em Mỹ theo dõi mỗi ngày. Có một điều đặc biệt là ở Mỹ, các nhân vật hoạt hình đều đi kèm với các sách in đi kèm. Do vậy, khi trẻ em xem phim hoạt hình, trẻ đều có sự liên hệ với các nội dung cuốn sách đã đọc, hoặc đi tìm các cuốn sách có nhân vật hoạt hình đã được đề cập trong phim. Sự tương tác qua lại giữ xem phim và đọc sách, giúp trẻ duy trì hứng thú, đồng thời giúp phát triển về ngôn ngữ và kỹ năng đọc hiểu được tốt hơn. Sau đây là các chương trình dạy khoa học nổi tiếng của PBS Kids:
- Sid the Science Kid:
http://pbskids.org/sid/videoplayer.html
Chương trình có một nhân vật hoạt hình tên là Sid, cùng các bạn của mình tham gia rất nhiều hoạt động khám phá khoa học, tìm hiểu các hiện tượng kỳ thú, các ngành nghề, các hoạt động sáng tạo. Chương trình được lồng ghép giữa các hoạt động thực tế và các nhân vật hoạt hình, với nhiều thí nghiệm phong phú được tiến hành trong lớp học và ngoài thực tế. Điều đặc biệt là chương trình được dẫn dắt bởi những mẫu chuyện ngắn, dễ nhớ, có nội dung được biên tập công phu, từ ngữ được chọn lọc, được thiết kế dành cho trẻ từ 3-6 tuổi.
- Cat in the hat:
http://pbskids.org/catinthehat/video/
Bộ phim hoạt hình dựa trên truyện cùng tên Cat in the Hat của tác giả Dr. Seuss đã làm mê hoặc hàng triệu trẻ em hàng thập kỷ qua. Bằng sự lồng ghép cách học ngôn ngữ tiếng Anh với các kiến thức khoa học và toán, Cat in the Hat là một chương trình được rất nhiều phụ huynh tại Mỹ chọn lựa cho con mình xem trước khi bước vào lớp 1.
- Curious George:
http://pbskids.org/curiousgeorge/video/
Nhân vật hoạt hình là một chú khỉ tên là George, vốn rất tò mò về thế giới xung quanh, lấy cảm hứng từ tác phẩm gốc của Margret và H. A. Rey, được dựng thành bộ phim nhiều tập với các chủ đề khoa học và toán dành cho trẻ em ở độ tuổi từ 4 – 7 tuổi. Chương trình hoạt hình Curious George cũng được nhiều nghiên cứu giáo dục đánh giá giúp trẻ em phát triển nhiều kỹ năng tư duy và cùng với kiến thức về khoa học tốt.
- Super Why:
http://pbskids.org/superwhy/index.html
Đây là một chương trình hoạt hình có tính viễn tưởng, dựa vào một nhân vật người hùng có tên là Super Why sống ở một nơi kỳ thú có tên là Storybook Village. Cách dẫn dắt truyện giúp trẻ tò mò đi tìm hiểu các câu trả lời các các câu hỏi nảy sinh trong cuộc sống. Bộ phim vừa giúp trẻ rèn luyện tư duy, đồng thời các cử chỉ hành vi tốt trong cuộc sống. Bộ phim phù hợp với trẻ từ 3 – 6 tuổi.
- Science Girls:
http://pbskids.org/scigirls/videos
Đây là chương trình truyền hình thực tế, dựa vào hai chị em sinh đôi đam mê về khoa học, công nghệ, kỹ thuật và toán (STEM), giúp truyền cảm hứng cho các học sinh nữ về cách thức chinh phục ở lĩnh vực này vốn dĩ các bạn nam thường chiếm đa số. Chương trình này là một trong những bước đột phá của giáo dục hiện đại ở Mỹ giúp tăng tỉ lệ học sinh nữ theo đuổi các ngành nghề khoa học và công nghệ. Chương trình này được thiết kế dành cho các học sinh từ 8-12 tuổi.
- Kênh NASA Eclips:
https://nasaeclips.arc.nasa.gov/video/ourworld/our-world-suns-position
Với thế mạnh về nghiên cứu vũ trụ hàng đầu thế giới, trung tâm hàng không vũ trụ Mỹ NASA đã làm nhiều bộ phim giáo dục dành cho các trẻ em trên toàn thế giới. Các bộ phim được thiết kế thành các chủ đề, với các câu hỏi xoay quanh về thế giới vũ trụ xung quanh trái đất. NASA Eclips là một kênh giáo dục rất hữu ích đối với các em trong độ tuổi từ 7-15 tuổi.
Các kênh khoa học trên YouTube:
Với nền tảng cho phép chia sẻ các video trên khắp thế giới, YouTube đã mang lại thế giới nghe nhìn gần gũi đến với tất cả mọi người. Có rất nhiều nhà làm phim từ chuyên nghiệp cho đến nghiệp dư đều có thể chia sẻ các video liên quan đến chủ đề giáo dục khoa học. Chính vì sự đa dạng người dùng, nên chất lượng của các kênh trên YouTube rất khó được đánh giá. Mặc dù số lượng người theo dõi (subscriber), hay số lượng người xem (view) là yếu tố thể hiện mức độ quan tâm của xã hội, nhưng không thể hiện được chất lượng và ý nghĩa giáo dục của các video trên YouTube. Tuy vậy, có rất nhiều kênh trên YouTube rất đáng để xem dành cho các học sinh từ cấp 2 đến cấp 3 quan tâm về khoa học và công nghệ:
- Veritasium: hơn 4,4 triệu người theo dõi (subscriber)
https://www.youtube.com/user/1veritasium
Veritasium là một kênh tìm hiểu khoa học thực tế do TS. Derek Muller sáng lập vào năm 2011. Cứ 2 tuần sẽ có một video mới được phát hành. Các video trên kênh này rất phong phú và đa dạng, được biên tập công phu, giúp giải đáp các thắc mắc liên quan đến khoa học, đặc biệt là vật lý. Phim được quay tại nhiều địa điểm trên khắp thế giới, từ các phòng thí nghiệm đến các sân chơi ngoài trời. Các cuộc trò chuyện với các chuyên gia, những người từng đoạt giải Nobel cũng được xuất hiện trên kênh này. Tôi có dịp gặp trực tiếp TS. Derek Muller tại Diễn đàn giáo dục STEM quốc tế tại Mỹ. Anh chia sẻ rất mong một ngày đến Việt Nam trò chuyện với các bạn trẻ, vì anh biết các học sinh Việt Nam cũng rất mê kênh của anh và học rất giỏi lý thuyết về khoa học.
Gặp TS. Derek Muller người sáng lập kênh Veritasium trên YouTube (7/2017)
- It’s OK to Be Smart: hơn 1,6 triệu người theo dõi
https://www.youtube.com/user/itsokaytobesmart/videos
Đây là kênh giải đáp các thắc mắc khoa học do TS. Joe Hanson sáng lập vào năm 2012, dựa vào các phát hiện khoa học và bằng chứng thu thập được trong thực tế. Các video được biên soạn dưới dạng đồ họa đơn giản, kết hợp với các kiến thức phổ thông, giúp mọi người có cái nhìn khoa học hơn về thế giới xung quanh. Tính lịch sử và hệ thống hóa trong các câu trả lời giúp các nội dung của các video có tính giáo dục cao.
- SciShow: hơn 4,5 triệu người theo dõi
https://www.youtube.com/user/scishow
Đây là một kênh giải đáp các thắc mắc khoa học, từ các hiện tượng thông thường cho đến các hiện tượng bí ẩn. Các nội dung khoa học rất phong phú, được biên tập công phu, dựa vào các đồ họa sinh động. Có nhiều nội dung tương đối phức tạp, cần kiến thức chuyên sâu, tuy nhiên cách đặt vấn đề luôn gây được sự quan tâm cuốn hút đối với các bạn trẻ yêu khoa học.
- The Backyard Scientist: hơn 3,1 triệu người theo dõi
https://www.youtube.com/user/TheBackyardScientist
Đây là kênh giới thiệu các hoạt động thí nghiệm khoa học tại nhà, gắn liền với cuộc sống thực tế. Bằng những dụng cụ có sẵn, anh chàng Kevy đã thực hiện nhiều thí nghiệm theo đúng phong cách “độc nhất vô nhị” chẳng hạn như đổ kim loại nóng chảy vào trái dưa hấu hay ném những trái banh tennis vào lửa để quan sát các hiện tượng xảy ra. Các thí nghiệm giúp cho mọi người có cái nhìn đa dạng về các hiện tượng vật lý và hóa học. Tuy nhiên, khuyến cáo các học sinh không nên làm theo các thí nghiệm như trong kênh này khi không đảm bảo an toàn.
- CrazyRussianHacker: hơn 10,1 triệu người theo dõi
https://www.youtube.com/user/CrazyRussianHacker
Kênh này giới thiệu các mẹo nhỏ làm các trò chơi sáng tạo, các cách giải quyết vấn đề trong cuộc sống, đến các trò ảo thuật dựa vào kiến thức khoa học. Yếu tố bất ngờ, mới lạ, sáng tạo của các thí nghiệm trong kênh nay thu hút rất đông bạn trẻ mong muốn được làm theo. Tuy vậy, không phải thí nghiệm nào cũng phù hợp cho trẻ em và không phải hiện tượng nào cũng được giải thích cặn kẽ về mặt lý thuyết.
- The Slow Mo Guys: hơn 9,6 triệu người theo dõi
https://www.youtube.com/user/theslowmoguys
Hai anh chàng sáng lập kênh này là Gavin và Dan đã bỏ ra $150.000 để sắm một chiếc camera chất lượng cao có thể quay được chuyển động chậm mà mắt thường không thể nhìn thấy được. Đó là điều mà Slow Mo Guys muốn mang đến góc nhìn thú vị cho người xem, mỗi video được xuất bản hàng tuần. Nhờ các cảnh quay chậm về các hiện tượng xung quanh, chúng ta có thể hiểu được phần nào về các hiện tượng vật lý, hóa học và sinh học.
- VSauce: hơn 12,5 triệu người theo dõi
https://www.youtube.com/user/Vsauce
Kênh này có các bài giảng rất chi tiết về các hiện tượng tự nhiên do TS. Michael Stevens thành lập vào năm 2007. Nội dung của những video xuất hiện trên đây là khá phong phú và dồi dào. Kiến thức về nhiều lĩnh vực như toán học, khoa học, vật lý, công nghệ giúp cho người xem được hệ thống hóa lại một cách chi tiết và dễ hình dung nhất. Có nhiều video được biên tập công phu, sử dụng các thuật ngữ có tính chuyên môn cao, có thể làm nguồn tham khảo tra cứu về sau.
Học tập dựa vào các phương tiện truyền thông nghe nhìn, vừa có tình giáo dục, vừa có tính giải trí, là một trong những xu hướng học tập trong một xã hội hiện đại và là một xu hướng tất yếu của thời đại công nghệ số. Trong đó, ngôn ngữ tiếng Anh trở thành công cụ giao tiếp giữa các nhà khoa học với nhau. Để các truyền thông đa phương tiện phát huy hiệu quả trong giáo dục, khi trẻ em xem các các chương trình cần có sự hướng dẫn của cha mẹ, giáo viên, và những người có chuyên môn. Đặc biệt, khi trẻ em sử dụng các thiết bị điện tử ở nhà, cha mẹ cần tập cho trẻ biết cách quản lý thời gian và chọn lọc các chương trình phù hợp với lứa tuổi của trẻ.
Nguyễn Thành Hải
Thành viên hiệp hội NSTA và NARST
Nghiên cứu sinh tiến sĩ ngành Giáo dục Khoa học
Viện Nghiên cứu Giáo dục STEM
ĐH Missouri, Mỹ