Ngộ nhận 1: Giáo dục STEM chỉ là học lập trình và lắp ráp robot.
Thực tế giáo dục STEM không chỉ có các hoạt động liên quan lập trình và lắp ráp robot. Giáo dục STEM có nền tảng từ giáo dục khoa học nên các chủ đề giáo dục STEM rất đa dạng, đi từ những kiến thức về sinh học, hóa học, vật lý học, khoa học môi trường, khoa học dinh dưỡng, khoa học vũ trụ…, Do một số công ty ở Việt Nam đưa hoạt động dạy làm robot dưới tên gọi giáo dục STEM nên đã gây ra sự hiểu nhầm đối với phần lớn phụ huynh, giáo viên và học sinh là giáo dục STEM chỉ liên quan đến robot. Một số bài báo gần đây lại đẩy dư luận đến một cái nhìn sai lệch khác khi liên hệ với cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 với việc cho học sinh được tiếp xúc và làm quen với giáo dục lập trình robot từ sớm, thậm chí có nhiều nhà giáo dục không hiểu biết chuyên ngành giáo dục STEM còn kêu gọi đưa các môn lập trình máy tính vào chương trình phổ thông. Nhiều trường học tiểu học ở Việt Nam đầu tư mua sắm nhiều máy tính bảng cho học sinh sử dụng và xem đó như là cách tiếp cận giáo dục STEM. Đó là cách hiểu sai lệch nghiêm trọng về khái niệm, đặc điểm và tính chất của giáo dục STEM so với cách hiểu chung của thế giới.
Ngộ nhận 2: Giáo dục STEM làm học sinh mất đi nền tảng giáo dục xã hội và nhân văn.
Thực tế giáo dục STEM lại hỗ trợ tốt hơn cho học sinh khi học về các môn xã hội và nhân văn. Tại Mỹ, nơi khai sinh ra khái niệm giáo dục STEM, luôn chú trọng giáo dục hài hòa và toàn diện đối với trẻ em. Giáo dục STEM là một cách tiếp cận mới, thể hiện thông qua giáo dục tích hợp và liên ngành, giúp cho học sinh cảm thấy yêu thích các môn học khoa học tự nhiên hơn, thấy các môn khoa học tự nhiên gần gũi với đời sống xã hội và giúp ích cho các hoạt động của con người., Từ đó hình thành các tư duy suy nghĩ bậc cao, như tư duy phản biện, sáng tạo, giải quyết vấn đề… đó cũng chính là những tư duy cần thiết để học tốt các môn về giáo dục xã hội và nhân văn. Ngoài ra, khi được tiếp cận giáo dục STEM, các giáo viên ở Mỹ khuyến khích học sinh đọc sách, tìm hiểu về các vấn đề trong đời sống xã hội, để đưa ra các ý tưởng và sáng kiến về khoa học và công nghệ giúp cuộc sống tốt đẹp hơn., Nhiều em học sinh sau khi đi thực địa về, cảm xúc của các em tốt hơn, nên trong cách viết và cách nói của các em hình giàu hình ảnh và giàu cảm xúc hơn. Câu chuyện một em học sinh ở Texas tham gia chuyến xe buýt giáo dục STEM đi khắp bang để đến các vùng khó khăn, trẻ em bỏ học để động viên khích lệ trở lại trường đó chính là một trong rất nhiều ví dụ về việc giáo dục STEM giúp học sinh phát triển thêm nhiều kỹ năng xã hội và hiểu biết sâu sắc các bài học nhân văn.
Ngộ nhận 3: Giáo dục STEM đòi hỏi rất nhiều tiền.
Thực tế giáo dục STEM có rất nhiều mức độ, trong đó hầu hết các hoạt động giáo dục đều cần mức chi phi đầu tư giống như các hoạt động giáo dục khác. Tôi thừa nhận rằng hầu hết các hoạt động giáo dục đều cần mức đầu tư nhất định. Chỉ có một số hoạt động giáo dục có tính đặc thù mời đòi hỏi mua sắm thiết bị hiện đại, còn phần lớn đều tận dụng các cơ sở vật chất có sẵn giống như ở các trường học khi dạy các môn thí nghiệm thực hành cho học sinh. Do giáo dục STEM đặc biết chú trọng đến giáo dục thực hành và liên hệ thực tiễn, lại bắt nguồn từ nước phát triển như Mỹ, nên nhiều phụ huynh và giáo viên dễ ngộ nhận rằng cần mua sắm thiết bị đắt tiền. Nhưng không phải luôn nhất thiết là vậy. Các chương trình giáo dục STEM đa dạng về các chủ đề, có chủ đề liên quan đến môi trường, các học sinh chỉ cần thực hiện trồng một chậu cây nhỏ ở nhà và quan sát sự phát triển của cây, hay chỉ là tận dụng các vật liệu có sẵn trong gia đình như bình nước nhựa, hộp giấy, vỏ chai… thậm chí có những bài học STEM hoàn toàn không tốn chi phí nào khi lớp học được tổ chức ở sở thú, bảo tàng, công viên, vườn cây… giúp học sinh rèn luyện kỹ năng quan sát, phân tích và đánh giá. GIáo dục STEM tại Mỹ luôn quan niệm rằng thiết bị, máy móc chỉ là những công cụ, phương tiện (means) hỗ trợ để con người tìm đến tri thức, như không thể thay thế cách con người tư duy (thinking) và phát triển lý lẽ (reasoning).
Ngộ nhận 4: Giáo dục STEM chỉ dạy được học sinh cấp II, III, không dạy được cho trẻ mẫu giáo, tiểu học.
Thực tế, chính các cấp học thấp lại là giai đoạn rất dễ dạy về STEM. Ở giai đoạn mẫu giáo và tiểu học, các em học sinh học chủ yếu qua hình ảnh, trải nghiệm với các giác quan, nên việc đưa giáo dục STEM vào chương trình học giúp học sinh học một cách dễ dàng và hứng thú hơn. Ví dụ: Định luật 3 Newton nói về phản lực, chúng ta thường để dành cho học sinh cấp II khi học về vật lý, nhưng thực tế ở Mỹ người ta đã có thể dạy cho các em học sinh tiểu học thông qua trò chơi làm xe bong bóng, giúp học sinh hình thành khái niệm phản lực qua các trò chơi. Dĩ nhiên đối với các học sinh nhỏ, chúng ta không dạy các em nhớ các công thức phức tạp, nhưng chúng ta hoàn toàn có thể dạy các khái niệm thông qua các trò chơi đơn giản, giàu hình ảnh và sinh động. Các nghiên cứu giáo dục gần đây cũng cho thấy rằng, đối với trẻ em được tiếp xúc với các hoạt động giáo dục trải nghiệm sớm, các khái niệm và từ vựng được hình thành sớm, sẽ có nhiều khả năng và năng lực tốt hơn khi được học các cấp bậc cao hơn. Do vậy, giáo dục STEM hoàn toàn phù hợp dạy cho các trẻ em nhỏ thông qua các trò chơi và các hoạt động ngoài trời.
Ngộ nhận 5: Giáo dục STEM chỉ phù hợp với học sinh nam, không phù hợp cho học sinh nữ.
Thực tế, giáo dục STEM phù hợp cả hai giới tính và đang càng giúp cho các học sinh nữ yêu tích hơn các môn khoa học tự nhiên và kỹ thuật. Chính nhờ cách tiếp cận mới của giáo dục STEM, các môn học khoa học trở nên gần gũi, gắn liền với thực tế nhiều hơn, đặc biệt rèn luyện sự khéo léo của đôi bàn tay trong các hoạt động thí nghiệm và thực hành. Các chủ đề giáo dục đa dạng cũng góp phần cho tiếng nói của giới nữ được quan tâm nhiều hơn. Chẳng hạn khi học về chủ đề về năng lượng, các học sinh nữ có thể liên hệ về các ứng dụng trong nhà bếp, giặt ủi. Hay khi học về các chủ đề về vật liệu thiên nhiên, các học sinh nữ có thể liên hệ với các sản phẩm mỹ nghệ, đồ trang sức… Các nghiên cứu gần đây cũng cho thấy rằng, khi các học sinh nữ quan tâm nhiều hơn về các lĩnh vực STEM, nhu cầu tuyển dụng giới tính nữ đều tăng với mong muốn có thêm nhiều góc nhìn mới sáng tạo trong lĩnh vực khoa học và công nghệ truyền thống hiện nay.
Ngộ nhận 6: Áp dụng giáo dục STEM là xóa bỏ các chương trình giáo dục hiện nay.
Thực tế, giáo dục STEM là một cách tiếp cận mới dựa trên nền tảng giáo dục các môn khoa học tự nhiên và kỹ thuật. Rất nhiều giáo viên và các nhà quản lý giáo dục lo ngại rằng giáo dục STEM sẽ làm mất đi các thành tựu đạt được của giáo dục hiện nay và buộc giáo viên sẽ phải thay đổi hoàn toàn về nội dung và phương pháp dạy. Mặc dù, đúng là nội dung và pháp pháp dạy học của Mỹ khác rất nhiều so với chúng ta, nhưng điều đó không có nghĩa là chúng ta không thể tận dụng và kế thừa được gì từ nền giáo dục của chúng ta đang có. Các giáo viên của chúng ta đang dạy các môn khoa học và kỹ thuật, đã có một nền tảng lý thuyết tốt, nay cần được trang bị thêm một số kỹ năng và cách xây dựng bài giảng theo hướng tích hợp và gắn liền với thực hành nhiều hơn. Về mặt phương pháp là hoàn toàn có thể làm được. Điều này sẽ dễ dàng hơn nhiều so với việc xây dựng một bộ sách giáo khoa hoàn toàn mới và bắt các giáo viên phải bám sát theo. Thực tế giáo dục tại Mỹ là giáo viên có quyền chủ động trong việc xây dựng bài giảng cho lớp học của mình, trên cơ sở một chương trình khung. Giáo viên có quyền tham khảo rất nhiều sách giáo khoa khác nhau, chọn lọc các nguồn tài liệu học cho học sinh khác nhau, tùy vào từng đặc điểm của lớp học và sự quan tâm thích thú của học sinh. Do vậy, giáo dục STEM là một cách giúp giáo viên có được cơ hội chủ động hơn trong việc dạy học sáng tạo và truyền cảm hứng cho học sinh, một cơ hội mới giúp giáo dục Việt Nam theo kịp các nền giáo dục tiên tiến trên thế giới.
Ngộ nhận 7: Dạy bốn môn riêng lẻ Toán, Khoa học, Kỹ thuật, Công nghệ cũng được xem là giáo dục STEM.
Thực tế, giáo dục STEM, hiểu theo nghĩa rộng tích hợp, có nhiều mức độ tiếp cận khác nhau, đi từ đa ngành (multidisciplinary), liên ngành (interdisciplinary) và xuyên ngành (transdisciplinary)., Trong đó cấp độ thấp nhất là đa ngành, nghĩa là dạy nhiều môn cùng một lúc. Nhưng điều đó không có nghĩa là dạy các môn riêng lẻ như chúng ta đang làm hiện nay đều được xem là giáo dục STEM. Khi tiếp cận đa ngành, nghĩa là ít nhất phải có hai môn học kết hợp với nhau. Mặc dù mỗi môn vẫn có những tính đặc thù riêng, nhưng khi đưa ra các chủ đề, bài toán cần giải quyết thì vẫn cần kiến thức của nhiều ngành để vận dụng vào. Ví dụ: Khi dạy về chủ đề năng lượng nước, giáo viên không chỉ đơn thuần cung cấp kiến thưc vật lý mà lồng ghép cả kiến thức toán học. Tính tích hợp giữa các môn học, ngành học là một trong những tính mới của giáo dục STEM. Không phải chúng ta làm máy móc theo kiểu kết hợp bốn môn lại mới nhau, hay cắt ghép một cách cơ học các chương trình dạy học từ một chương trình sẵn có từ nước ngoài để tạo thành một chương trình giáo dục STEM, mà cần những người có chuyên môn về giáo dục STEM cùng thảo luận với các giáo viên đang dạy các môn riêng lẻ để xây dựng và phát triển chương trình hoàn chỉnh.
Nguyễn Thành Hải
Viện Nghiên Cứu Giáo Dục STEM
ĐH Missouri, Hoa Kỳ
Thành viên Hiệp hội NSTA và NARST
